درمان سرطان با پرتودرمانی

درمان سرطان شامل پرتودرمانی، جراحی و یا روش های دارویی مانند شیمی درمانی، هورمون درمانی و یا روش های بیولوژیک می باشد. بر اساس نوع و مرحله بیماری ممکن است یکی از روش های درمانی به صورت تنها و یا اینکه در ترکیب با روش های دیگر به کار گرفته شود. یک تیم پزشکی جزئیات بیماری فرد، نقش پرتودرمانی در برنامه درمانی و نتیجه مورد انتظار از پرتودرمانی را بررسی و مناسبترین گزینه را با بیمار درمیان می گذارند و در صورتی که رادیوتراپی جزیی از برنامه درمانی بیمار باشد، بیمار به یک متخصص رادیوتراپی (پزشک متخصص پرتودرمانی) ارجاع داده می شود.

چگونگی عملکرد پرتودرمانی

پرتودرمانی یا رادیوتراپی به استفاده از اشکال مختلف پرتو ها پر انرژی برای درمان ایمن و موثر سرطان گفته می شود. از پرتودرمانی برای درمان، کنترل رشد و پیشروی سرطان و یا کاهش علائم بیماری از جمله درد، استفاده می شود. پرتودرمانی از طریق آسیب رساندن به سلول ها عمل می کند. سلول های سالم بدن توانایی بازسازی خود را دارند در حالی  که سلول های سرطانی این توانایی را در برابر اسیب پرتویی ندارند.

تکنولوژی های جدید این امکان را به پزشک متخصص می دهد که بتواند برای در امان نگه داشتن سلول های سالم، پرتوها را بهتر و دقیق تر بر روی سلول های سرطانی بتابانند در حالی که بافت سالم دوز بسیار کمی می گیرد.

پرتودرمانی از زبان یکی از متخصصین مرکز درمان سرطان نگین آزادی

رادیوتراپی در برخی موارد ممکن است تنها گزینه درمانی باشد و یا اینکه برای افزایش اثربخشی یا تسهیل سایر درمان ها به کار گرفته شود. برای مثال، بیمار می تواند پیش از جراحی، تحت پرتودرمانی قرار بگیرد در این حالت به این نوع پرتو درمانی ، پرتودرمانی نئوادجوانت می گویند و هدف از این نوع درمان کاهش سایز یا از بین بردن کامل توده سرطانی جهت تسهیل و کاهش عوارض جراحی بعدی می باشد. در صورتی که رادیوتراپی پس از جراحی انجام شود هدف از بین بردن اندک سلول های سرطانی باقیمانده و کاهش احتمال عود بعدی است . یک رادیو اونکولوژیست ممکن است در درمان بیمار خود از روش های متفاوتی از پرتودرمانی را استفاده کند.

اهداف پرتودرمانی

• از بین بردن تومورهایی که به دیگر نقاط بدن بیمار انتشار نیافته اند.
• کاهش احتمال ریسک بازگشت سرطان پس از انجام عمل جراحی یا شیمی درمانی، با از بین بردن سلول های سرطانی که ممکن است در بدن فرد باقی مانده باشند.

گاهی هدف کلی پرتودرمانی این است که روند رشد سرطان را تا حد امکان، کم کند. در دیگر موارد، هدف، کاهش علائم ناشی از تومورهای در حال رشد و بهبود کیفیت زندگی بیمار است. زمانی که پرتودرمانی با هدف کاهش علائم انجام می شود، این پروسه از درمان را مراقبت تسکینی می نامند.

لازم است بیمار با اونکولوژیست خود در رابطه با اهداف درمان صحبت کند.

انواع مختلف پرتودرمانی

هدف پرتودرمانی رساندن میزان مناسب از پرتوها به بدن بیمار برای کشتن سلول های سرطانی و در عین حال محافظت و جلوگیری از آسیب دیدن سلول های عادی است. راه های مختلفی برای انجام این عمل وجود دارد. بسته به محل قرارگیری، سایز و نوع تومور سرطانی، بیمار ممکن است یک یا چندین تکنیک پرتودرمانی را دریافت کند. تیم درمانی به بیمار کمک می کند تا در رابطه با این که چه روش هایی برای درمان وی بهتر و مناسب تر هستند، تصمیم بگیرد. پرتودرمانی به 2 شیوه پرتودرمانی خارجی و پرتودرمانی داخلی می باشد. در طول پرتودرمانی خارجی، از دستگاهی برای هدایت پرتوهای ایکس پرانرژی، به سمت تومور استفاده می شود. در پرتودرمانی داخلی یا براکی تراپی برای درمان کردن سرطان از قرار دادن منبع رادیواکتیو در بدن بیمار استفاده می شود.

اشعه پرتودرمانی خارجی چیست؟

در طول پرتودهی در پرتودرمانی خارجی، پرتویی از تشعشعات اشعه ایکس از روی پوست بر روی تومور سرطانی و نواحی اطراف آن تابانده می شود تا تومور اصلی و هرگونه سلول های سرطانی اطراف آن را از بین ببرد. برای کاهش عوارض، درمان ها معمولا هر روز، از شنبه تا چهارشنبه انجام می شودو سپس دو روز استراحت در هفته برای کمک به ترمیم بافت سالم اطراف ضروری است. درمان برای چندین هفته تجویز می شوند.تقسیم کردن دوز کلی درمانی به دوز های روزانه این امکان را فراهم می سازد که مقدار کافی از پرتو را برای کشتن سلول های سرطانی به بدن بیمار برسد و در عین حال، هر روز به سلول های عادی فرصت بازسازی داده شود.

پرتودرمانی خارجی معمولاْ توسط دستگاهی به نام linear accelerator تولید می شوند. این دستگاه که به اختصار LINAC نام دارد، توانایی تولید پرتوهای ایکس و الکترون های پر انرژی برای درمان سرطان را دارد. با استفاده از نرم افزار دارای تکنولوژی پیشرفته در درمان بیماری، تیم درمانی مقدار و شکل پرتوی تابیده شده به تومور سرطانی و همچنین نحوه هدایت آن به بدن بیمار را کنترل می کند تا به طور موثری تومور سرطانی را از بین برده و از آسیب دیدگی به بافت های عادی اطراف تومور نیز جلوگیری کند. چندین متد از پرتوهای پرتودرمانی خارجی را  در بخش بعدی مورد بررسی قرار خواهیم داد. این روش ها طبق نظر پزشک در شرایط مختلف مورد استفاده قرار می گیرند .

پرتودرمانی سه بعدی کانفورمال (3D-CRT)

تومورها شکل و اندازه های مختلفی دارند. پرتودرمانی سه بعدی کانفورمال یا 3D-CRT از تکنولوژی نرم افزاری و تکنیک های خاص عکس برداری برای نشان دادن سایز، شکل و موقعیت تومور بهره می گیرد. در این روش در قدم اول برای همه بیماران نوع خاصی از سی تی اسکن در شرایطی دقیقا مشابه و باز سازی شده از شرایط حین درمان انجام می شود.به این نوع از سی تی اسکن، سی تی سیمولاسیون گفته میشود.تیم پرتودرمانی از سی تی سیمولاسیون جهت طراحی درمان ، تعیین محل دقیق توده و تعیین توزیع دوز استفاده می کنند . در حین سی تی سیمولاسیون بیمار توسط تجهیزات خاصی کاملا بی حرکت میشود. از این تجهیزات در تمام طول درمان نیز استفاده میشود تا درمان همیشه در شرایط مشابه با شرایط سی تی سیمولاسیون که طراحی درمان بیمار روی ان صورت گرفته است انجام شود همچنین ممکن است از روش های دیگر تصویر برداری مانند، ام آر آی (MR یا MRI scans) و یا اسکن توموگرافی انتشار پوزیترون (PET scans) برای به دست آوردن تصاویر سه بعدی با جزئیات بیشتر از تومور و نواحی اطراف تومور استفاده شوند. با استفاده از این تصاویر، متخصص رادیوتراپی می تواند به طور دقیق پرتوها را متناسب با سایز و شکل تومور بیمار تنظیم کند. از آنجا که پرتوها به طور بسیار دقیق جهت داده شده اند، بافت های عادی اطراف تومور مقدار کمتری از تابش پرتو را دریافت کرده و آسیب کمتری می بینند. در نتیجه قادر به بهبود سریع تر خواهند بود.

پرتودرمانی تحت هدایت تصویر(IGRT)

تومورها در طول درمان (به دلیل تفاوت در پر و خالی شدن اعضای بدن مانند مثانه یا حرکات بدن و ارگان ها هنگام تنفس) حرکت کنند از این رو متخصصین رادیوتراپی از IGRT یا همان پرتودرمانی تحت هدایت تصویر برای انتقال دقیقتر پرتوها به سلول های سرطانی استفاده می کنند. IGRT نوعی پرتودرمانی سه بعدی کانفورمال است در این تکنیک قابلیت تصویربرداری از جمله سی تی اسکن یا گرافی در دستگاه رادیوتراپی تعبیه شده است ،از این رو در اتاق درمان دقیقا قبل از انجام پرتودرمانی تصویری از بدن بیمار تهیه می شود.در این روش هم برای همه بیماران ابتدا به عنوان بخشی از پروسه درمان، سی تی سیمولاسیون انجام می شوند. سپس اطلاعات تصویربرداری که از سی تی سیمولاسیون به دست آمده به رایانه ای در اتاق پرتودرمانی منتقل می شود سپس پزشک در هر جلسه ،تصویر تهیه شده در اتاق پرتودرمانی را با تصاویر سی تی سیمولاسیون مقایسه می کنند، در صورتی که که این دو تصویر تطابق نداشته باشند قبل از شروع درمان، وضع قرار گیری بدن ممکن است چندین بار اصلاح شود تا بیمار دقیقا در وضعیت مناسب قرار بگیرد . و تنها در صورتی درمان انجام می شود که تصویر تهیه شده در اتاق درمان منطبق با تصور سی تی سیمولاسیون باشد. هدف از این اقدامات این است سلول های سرطانی بسیار بهتر و دقیق تر هدف تابش پرتوها قرار گیرند و از این رو آسیب دیدن بافت های سالم اطراف تومور نیز به حداقل برسد. در برخی موارد، پزشک یک نشانه کوچک به نام مارکر را در داخل یا در مجاورت تومور قرار می دهند تا با استفاده از آن، نقطه دقیق تابش را برای IGRT مشخص کنند.

پرتودرمانی با شدت مدوله شده (IMRT)

پرتودرمانی با شدت مدوله شده و یا همان (IMRT) شکل مخصوصی از پرتودرمانی سه بعدی کانفورمال (3D-CRT) است که این امکان را فراهم می­کند تابش پرتوها بسیار دقیق ترمتناسب با شکل و اندازه تومور شکل بگیرد. با استفاده از IMRT، پرتو را می ­توان با شکستن، به ریزپرتوهای زیادی تبدیل کرده و به این صورت شدت هر پرتو را می توان به صورت جداگانه تنظیم کرد. با استفاده از پرتودرمانی با شدت مدوله شده، ممکن است امکان آن را داشته باشیم که میزان پرتوهای دریافتی توسط بافت های سالم اطراف تومور را محدودتر کنیم. در برخی شرایط حتی احتمال دارد امکان انتقال دوزهای بالاتری از تابش به تومور را نیز برای ما فراهم کند و در نتیجه شانس بهبود بیمار را نیز افزایش دهد.

پرتودرمانی استریوتاکتیک

پرتودرمانی استریوتاکتیک تکنیکی است که به پزشک اجازه می دهد در حین پرتودرمانی، پرتوها را به طور دقیقی بر روی سلول های سرطانی متمرکز کند. با توجه به دقت بسیار زیاد این تکنیک ،آسیب وارده به بافت­های سالم را به حداقل خواهد رسید. این دقت بسیار زیاد در پرتودرمانی استریوتاکتیک با استفاده از روش بی حرکت سازی پیشرفته (مانند تجهیرات نگهدارنده سر که در درمان تومورهای مغزی به کار می رود) ایجاد می­شود. پرتودرمانی استریوتاکتیک غالباً در یک اب پنج دوز تجویز می شود. علاوه بر درمان برخی از سرطان­ها، از جراحی استریوتاکتیک می توان برای درمان ناهنجاری های عروق خونی مغز و برخی از بیماری های عصبی غیر سرطانی (خوش خیم) نیز استفاده کرد. از پرتودرمانی استریوتاکتیک برای درمان تومورهای خارج از مغز نیز استفاده می شود به این روش درمان، پرتودرمانی استریوتاکتیک بدن گفته می شود.

لازم به ذکر است که در ایران پرتودرمانی استریوتاکتیک تنها توسط مرکز جامع سلامت نگین آزادی انجام می شود.

براکی تراپی چیست؟

براکی تراپی که با عنوان پرتودهی داخلی نیز شناخته می شود، شامل قرار دادن مواد رادیواکتیو در داخل تومور یا در بافت اطراف تومور است. از آنجا که منابع رادیواکتیو در نزدیک ترین نقطه به تومور قرار می گیرند، دوز بیشتری از پرتوها مستقیماً به سلول های سرطانی انتقال داده میشود. تجهیزات متعلق به منابع رادیواکتیو به کار رفته در براکی تراپی مانند سیم های باریک، نوارها، کپسول ها و یا ذرات در محفظه های دربسته و کوچک قرار دارند. کاشت این منابع رادیواکتیو در بدن می تواند دائمی و یا موقتی باشد. ایمپلنت دائمی پس از انجام درمان نیز همچنان در بدن باقی می ماند در این روش از منابع رادیواکتیو با عمر کوتاه استفاده میشود و در پایان مدت درمان توان پرتودهی این منابع به اتمام میرسد. دیگر ایمپلنت های رادیواکتیو به طور موقت در بدن قرار داده می شوند و پس از انتقال مقدار دوز مورد نیاز، از بدن خارج می شوند.

دیگر گزینه های درمان سرطان

رادیوتراپی سیستمیک

برخی از سرطان ها ممکن است با مصرف قرص و یا دریافت تزریقات رادیواکتیوی به صورت وریدی درمان شوند. به این روش درمان، پرتودرمانی سیستمیک می گویند. زیرا داروها در این روش در تمام بدن پخش می شوند، داروهایی مانند کپسول های ید رادیواکتیو (I-131) که برای درمان برخی از انواع سرطان تیروئید تجویز می شوند و یا از مواد رادیواکتیو داخل وریدی که در درمان دردهای ناشی از درگیری استخوان استفاده می شود. آنتی بادی های متصل به ذرات رادیواکتیو مستقیماً به سلول های سرطانی متصل شده و از این طریق، به سلول سرطانی حمله می کنند.

حساس کننده های پرتوئی

به هر دارویی که بتواند سلول های تومور را نسبت به تابش پرتوهای رادیواکتیو حساس کند، حساس کننده ی رادیویی می گویند. ترکیب پرتودرمانی با حساس کننده های رادیویی می تواند به پزشکان این امکان را بدهد که سلول های سرطانی بیشتری را از بین ببرند. برخی از انواع شیمی درمانی و بعضی از روش های درمان هدفمند، می توانند به عنوان حساس کننده رادیویی عمل کنند.

داروهای محافظ پرتوئی

برخی از داروها به نام داروهای محافظ رادیویی می توانند در برابر تابش پرتوهای رادیواکتیو از بافت های سالم اطراف تومور محافظت کنند و مانع از اثرگذاری مضر این پرتوها بر روی بافت های سالم شوند.

رادیوتراپی حین عمل

زمانی که اندام های حیاتی بدن بسیار نزدیک به تومور سرطانی قرار دارند انجام پرتودرمانی در حین عمل جراحی نتیجه بسیار خوبی در درمان فرد خواهد داشت. در این روش جراح، حین انجام عمل جراحی ارگان های فرد را که در اطراف تومور قرار دارند، به طور موقت از مسیر تابش خارج می کند تا بتواند پرتوهای رادیواکتیو را به طور مستقیم بر روی سلول های سرطانی تومور، متمرکز کند. این کار به اونکولوژیست امکان آن را می دهد که از قرار گرفتن اندام های حیاتی بدن در معرض پرتوهای رادیواکتیو جلوگیری کند. پرتودرمانی حین عمل جراحی می تواند به صورت پرتودرمانی خارجی یا به روش براکی تراپی انجام شود.

شیمی درمانی

به داروهایی که توسط یک پزشک اونکولوژیست تجویز می شوند و می توانند سلول های سرطانی را به طور مستقیم از بین ببرند، شیمی درمانی گفته می شود. برخی از این داروها به صورت قرص و برخی دیگر به صورت تزریقی برای بیماران تجویز می شوند. شیمی درمانی نیز می تواند نوعی درمان سیستمیک محسوب شود، زیرا داروها در این روش درمانی از طریق جریان خون به کل بدن می رسند.

درمان های هدفمند

پزشکان متخصص در حوزه سرطان، امروزه اطلاعات بیشتری در مورد عملکرد سلول های سرطانی دارند. روش های درمانی جدید سرطان از این اطلاعات برای هدف قرار دادن عملکرد سلول های سرطانی و متوقف کردن رشد آن ها استفاده می کنند. این روش ها از این جهت، هدفمند نامیده می شوند که امکان متمرکز کردن درمان بر روی متوقف کردن رشد سلول های سرطانی را برای پزشک فراهم می کنند و یا موجب تأثیرگذاری بیشتر سایر روش­های درمانی می شوند. برای مثال برخی از داروها در جلوگیری از رشد سلول­های سرطانی از طریق پیشگیری از رشد رگ های خونی جدیدی که سلول­های سرطانی از آن تغذیه می کنند، عمل می کنند. دیگر درمان های هدفمند بیشتر به صورت مستقیم بر روی سلول های سرطانی از راه جلوگیری از عملکرد مولکول های سطح سلول های سرطانی (فاکتور رشد)  کار می کنند ومانع تکثیر بیشتر این سلول ها می شوند.

ایمونوتراپی

در این روش داروها به سیستم ایمنی خود فرد بیمار کمک میکند تا سلول های سرطانی را شناسایی کند و از بین ببرند

اعضای تیم پرتودرمانی چه کسانی هستند؟

تیمی از پزشکان متخصص و حرفه ای در طول پرتودرمانی مراقب شما خواهند بود. این تیم توسط یک پزشک رادیواونکولوژیست (پزشک متخصص در زمینه ی پرتودرمانی)، رهبری و هدایت می شود.

پزشک متخصص رادیواونکولوژی

رادیوانکولوژیست ها، پزشکانی هستند که نظارت و هدایت درمان شما را بر عهده دارد. این پزشکان با سایر اعضای تیم پرتودرمانی همکاری می کنند تا برنامه درمانی شما را تهیه و تجویز کنند و مطمئن شوند که هر درمان، به طور صحیح و دقیق انجام می شود و نیز پیشرفت درمان شما را پیگیری کرده و پروسه درمان را به نحوی تنظیم می کند تا از اینکه شما بهترین مراقبت های درمانی را دریافت می کنید، اطمینان کامل حاصل شود. رادیواونکولوژیست ها به شناسایی و درمان عوارض جانبی و احتمالی ناشی از پرتودرمانی کمک می کنند. آن ها از نزدیک با سایر متخصصین حوزه سرطان، از جراحان و همه اعضای تیم اونکولوژی پرتودرمانی همکاری می کنند.

کارشناسان رادیو اونکولوژی

کارشناسان رادیو اونکولوژی با همه اعضای تیم درمانی برای مراقبت از شما قبل، حین و بعد از درمان همکاری می کنند. آن ها عوارض جانبی احتمالی را که ممکن است تجربه کنید و نحوه مدیریت آن ها برای شما توضیح می دهند. همچنین این کارشناسان نحوه عملکرد شما در طول درمان را ارزیابی کرده و به شما کمک می کنند تا با تغییراتی که تجربه می کنید با آرامش بیشتری روبرو شوید.

دندانپزشکان

اگر شما برای درمان سرطان در قسمت دهان، سر و یا گردن خود تحت انجام پرتودرمانی قرار بگیرید، در پروسه درمان خود به کمک متخصصین دندانپزشکی هم نیاز خواهید داشت. متخصصین دندانپزشکی به شما کمک می کنند تا از وارد شدن آسیب به بافت و قسمت های سالم دهان، لثه ها و دیگر بافت های داخل دهانتان پیشگیری کنید. همچنین ممکن است به شما توصیه کنند که پیش از انجام پرتودرمانی، برخی اقدامات مراقبتی بر روی دندان هایتان انجام شود. دندانپزشک می تواند به کنترل و درمان برخی از عوارض جانبی درمان سرطان (مانند خشکی دهان و..) نیز کمک کند.

فیزیست پرتودرمانی

فیزیست های پرتودرمانی در طول برنامه ریزی درمان و انجام پرتودرمانی، مستقیماً با رادیو اونکولوژیست ها همکاری می کنند. آن ها بر دُزیمتری (علمی است در زمینه فیزیک پرتویی که  جهت ارزیابی، اندازه گیری و محاسبات پرتوهای تابش شده به بدن انسان و محیط به کار می رود.) نظارت می کنند و کمک می کنند که از تنظیم صحیح و دقیق درمان های پیچیده پرتودرمانی اطمینان حاصل شود. همچنین برنامه های کنترل کیفیت تجهیزات و روش های پرتودرمانی را تهیه و مدیریت می کنند. آن ها همچنین با اندازه گیری دقیق پرتوهای درمانی و انجام سایر آزمایشات ایمنی به طور منظم، از عملکرد صحیح تجهیزات درمان اطمینان حاصل می کنند.

متخصصین تغذیه

متخصصین تغذیه می توانند در طول دوره های درمانی با شما همکاری کنند و به شما کمک کنند تا رژیم غذایی سالم و مناسبی داشته باشید. چنان چه پروسه درمان بیماری بر اشتها شما تأثیر گذاشته باشد و یا محدودیت هایی در رژیم غذایی شما ایجاد کرده باشد، آن ها می توانند با ارائه لیستی از غذاهایی که برای شما مناسب هستند در کنترل و مدیریت بعضی از اثرات و عوارض جانبی درمان به شما کمک کنند. هر مسأله و یا سوالی در مورد رژیم غذایی و مکمل هایی که ممکن است در رابطه با تغدیه در طول پرتودرمانی شنیده و یا خوانده باشید را می توانید در طول مشاوره و یا در جلسات درمان از متخصص تغذیه خود بپرسید.

فیزیوتراپیست ها

متخصصین فیزیوتراپی از تمرین های ورزشی و حرکتی برای بهبود عملکرد بدنی شما در طول پروسه درمان استفاده می کنند. این تمرینات می تواند به کنترل و مدیریت عوارض جانبی درمان سرطان، تسکین درد و بهبود سلامتی شما کمک کنند.

آیا پرتودرمانی بی خطر است؟

برخی از بیماران نگران عوارض و خطرات پرتودرمانی هستند. بیش از 100 سال است که استفاده از پرتودرمانی برای درمان بیماران روشی موفقیت آمیز بوده و از آن زمان تا کنون، پیشرفت های زیادی در راستای اطمینان از ایمنی و موثر بودن پرتودرمانی به دست آمده است.

قبل از شروع پرتودرمانی، تیم اونکولوژی با دقت برنامه درمانی شما را تنظیم می کند تا مطمئن شود که شما با دقت و ایمنی بالا تحت درمان قرار می گیرید. برای محافظت از بافت های سالم در اطراف تومور و نیز متمرکز کردن درمان بر روی تومور و سلول های سرطانی، روند درمان با دقت تمام، برنامه ریزی خواهد شد. در طول دوره درمان شما، اعضای تیم پزشکی بارها و بارها برنامه درمانی شما را متناسب با شرایطتان در هر مرحله بررسی می کنند.

اگر تحت پرتودرمانی خارجی قرار بگیرید، پس از پایان هر جلسه درمان دیگر تحت تأثیر رادیواکتیو نخواهید بود. زیرا این پرتوها در بدن شما باقی نمی مانند.یعنی بعد از اتمام درمان، از بدن شما به سایر افراد و محیط اطراف پرتو ساطع نمی شود

برخی از بیماران نگرانند که پرتودرمانی، خود، سال ها پس از درمان باعث ابتلا به سرطان شود. در حالی که این یک خطر بسیار ناچیز است و اکنون مهم ترین مسئله، درمان سرطان فعلی است. در مورد هر گونه ترس و نگرانی خود می توانید با رادیو اونکولوژیست خود صحبت کنید. مانند همه روش های درمانی، پرتودرمانی نیز می تواند عوارض جانبی را به دنبال داشته باشد.

قبل، حین و بعد از پرتودرمانی چه اتفاقی می افتد؟

پس از تشخیص سرطان بیمار، احتمالاً چندین پزشک متخصص سرطان، از جمله جراح و رادیو اونکولوژیست بیمار را ویزیت خواهند کرد تا در مورد گزینه های درمانی بیمار صحبت کنند. این متخصصان با هم همکاری خواهند کرد تا بهترین روش درمانی را به بیمار توصیه کنند. در برخی موارد، درمان سرطان به انجام بیش از یک نوع روش درمانی نیاز خواهد داشت.

قبل از درمان

مراجعه به رادیو اونکولوژیست

اگر در حال بررسی پرتودرمانی برای مداوای بیماری سرطان خود هستید، ابتدا باید به یک رادیو اونکولوژیست مراجعه کنید تا ببینید که آیا پرتودرمانی برای شما مناسب است یا خیر. در اولین ویزیت، پزشک نیاز شما به پرتودرمانی و نتایج و عوارض احتمالی آن را به طور کامل ارزیابی می کند. این کار شامل بررسی مشکلات پزشکی فعلی بیمار، سابقه پزشکی گذشته، سابقه جراحی گذشته، سابقه خانوادگی، داروها، آلرژی ها و سبک زندگی بیمار است.
همچنین پزشک برای ارزیابی میزان پیشرفت بیماری و قضاوت در مورد وضعیت جسمی عمومی فرد معاینه فیزیکی انجام می دهد. پس از بررسی آزمایشات پزشکی بیمار، از جمله سی تی اسکن، ام آر آی و اسکن PET و انجام یک معاینه دقیق، رادیو اونکولوژیست در مورد مزایا و خطرات احتمالی پرتودرمانی با بیمار صحبت می کند و به سوالات وی پاسخ می دهد.

شبیه سازی یا سیمولاسیون

برای مؤثرتر بودن هر چه بیشتر درمان، در هر جلسه پرتودرمانی، تابش باید دقیقاً بر روی همان هدف های قبلی متمرکز شود. فرآیند ثابت سازی بدن و انجام علامت گذاری بر روی پوست بیمار برای کمک به تیم پرتودرمانی می باشدتا پرتوها را به طور ایمن و دقیقاً به همان محل مورد نظر جلسات قبلی هدایت کند. به این فرایند شبیه سازی می گویند.
در حین شبیه سازی، تیم رادیوتراپی، بیمار را روی دستگاه سی تی سیمولاسون دقیقاً در موقعیتی قرار می دهند که در حین درمان واقعی قرار خواهد داشت. تجهیزات بی حرکت سازی بدن بیمار شامل قالب، ابزار ثابت نگه دارنده سر و …، وسایلی هستند که به شما کمک می کنند در طول درمان در یک وضعیت ثابت و بی حرکت باقی بمانید. تیم پرتودرمانی پوست شما و یا تجهیزات نگهدارنده را با یک رنگ موقت و یا مجموعه ای از خالکوبی های کوچک و دائمی علامت گذاری می کند.
ممکن است رادیو اونکولوژیست درخواست کند که قالب یا محافظ خاصی برای بیمار ساخته شود. این قالب ها یا محافظ ها در هر جلسه درمان، مورد استفاده قرار میگیرد تا شکل دهی تابش بر روی تومور و محافظت از برخورد پرتوها به بافت های سالم را ممکن کنند. همچنین می توان از کولیماتورها برای شکل دهی پرتو و دستیابی به انتقالی ایمن در پرتودرمانی نیز استفاده کرد.

برنامه ریزی درمانی

پس از اتمام سی تی شبیه سازی، رادیو اونکولوژیست و سایر اعضای تیم درمانی، اطلاعاتی را که در حین شبیه سازی به دست آورده اند به همراه نتایج آزمایش های پزشکی قبلی بررسی می کنند تا یک برنامه درمانی مناسب و دقیق تهیه کنند. این سی تی اسکن جدای از سی تی اسکن تشخیصی بیمار است. معمولاً، از نرم افزارهای رایانه ای پیچیده برای کمک به طراحی بهترین برنامه درمانی استفاده می شود. پس از بررسی تمام این اطلاعات، پزشک پلنی برای شما در نظر می گیرد که دقیقاً میزان تابش پرتوی بیمار و قسمت هایی از بدن بیمار را که باید هدف قرار گرفته شوند، مشخص می کند.

در طول درمان

پرتو درمانی خارجی

پرتودرمانی خارجی، درست مانند عکسبرداری با اشعه ایکس بدون درد است. تابش با استفاده از یک دستگاه شتاب دهنده خطی در خارج از بدن بر سلول های تومور شما انجام می شود. برخلاف عمل جراحی که یک فرایند تهاجمی است، پرتودرمانی خارجی درمانی غیرتهاجمی است. یکی از مزایای پرتودرمانی این است که درمان معمولاً به صورت سرپایی انجام می شود (به این معنی که بیمار مجبور نیست در بیمارستان بستری شود). ممکن است حتی لازم نباشد که دست از کار کردن بکشید و یا دوران نقاهت خاصی را پشت سر بگذارید.

جلسات درمانی معمولاً پنج روز در هفته و روزهای شنبه تا چهارشنبه انجام می شوند و به مدت یک تا 10 هفته نیز ادامه می یابند. تعداد جلسات پرتودرمانی مورد نیاز به اندازه، محل و نوع تومور بیمار، هدف درمان، سلامت عمومی بیمار و سایر درمان های پزشکی که ممکن است فرد دریافت کند، بستگی دارد. پنج تا 15 دقیقه طول می کشد تا شما برای درمان و راه اندازی تجهیزات مستقر شوید. اگر در حین شبیه سازی یک قالب مخصوص برای ثابت نگهداشتن بدن شما ساخته شده است، این قالب در طول هر جلسه ی درمان مورد استفاده قرار می گیرد تا اطمینان بیشتری از تمرکز تابش حاصل شود.

گاهی اوقات در صورت بروز عوارض برای بیمار جلسه ی درمان ممکن است برای یک یا چندین روز به تأخیر بیفتد. ممکن است برای جبران این جلسات درمانی از دست رفته در پایان، چند جلسه به دوره ی درمانی بیمار افزوده شود. در روز پرتودرمانی سعی کنید به موقع به محل برسید و هیچ یک از نوبت های خود را از دست ندهید. مدت زمان ماندن شما در اتاق پرتودرمانی بسته به نوع تابش ممکن است متفاوت باشد، اما به طور کلی بین 10 تا 40 دقیقه متغیر است. اکثر بیماران به صورت سرپایی درمان می شوند و بسیاری از بیماران می توانند فعالیت های عادی روزانه ی خود را ادامه دهند.

پزشک رادیواونکولوژیست درمان روزانه شما را زیر نظر دارد و ممکن است بر اساس این مشاهدات دوز تابش شما را تغییر دهد. همچنین ممکن است پزشک شما آزمایش خون، عکس برداری با اشعه ایکس و سایر آزمایشات لازم را برای مشاهده ی نحوه واکنش بدن شما نسبت به درمان، تجویز کند. اگر تومور به طور قابل توجهی کوچک شود، ممکن است شبیه سازی دیگری مورد نیاز باشد. این به پزشک متخصص سرطان کمک می کند تا درمان را تغییر داده و بقیه تومور را نیز با دقت زیادتری از بین ببرد و بافت سالم بیشتری را از معرض تابش در امان نگهدارد.

پس از تعیین و تثبیت دقیق موقعیت بیمار، کارشناس پرتودرمانی اتاق را ترک می کند و به اتاق کنترل مجاور می رود تا در هنگام تابش اشعه شما را از نزدیک بر روی صفحه تلویزیون نظارت کند. یک میکروفون در اتاق درمان وجود دارد، بنابراین در صورت داشتن هر گونه نگرانی می توانید همیشه با درمانگر خود صحبت کنید. دستگاه ممکن است در حین درمان صداهایی را تولید کند که شبیه به کلیک کردن، ضربه یا صدای چرخش چیزی باشد، اما رادیوتراپیست شما همه چیز را تحت کنترل خود دارد و جای هیچ نگرانی ای نیست.

تیم پرتودرمانی با دقت زیاد سلول های سرطانی را با اشعه مورد هدف قرار می دهد تا بافت های سالم و غیرسرطانی کمترین میزان تابش را دریافت کرده و کمتر آسیب ببینند. اما با این حال باز هم، تعدادی از سلول های سالم تحت تأثیر تابش قرار می گیرند. زفاصله بین درمان های روزانه به سلول های سالم شما اجازه می دهد تا بخش زیادی از آسیب های ناشی از تابش را در خود ترمیم کنند، در حالی که به احتمال زیاد سلول های سرطانی از تأثیرات تابش جان سالم به در نمی برند.

بررسی وضعیت هفتگی

در طول پرتودرمانی، پزشک رادیواونکولوژیست شما به طور مرتب به شما سر می زنند تا به طور مرتب پیشرفت درمانی شما را بررسی کنند و همچنین با معاینه ی شما ببینند که آیا عوارض جانبی در شما بروز کرده یا نه، و در صورت داشتن عوارض جانبی داروهای لازم را برای درمان این عوارض تجویز کرده و با کنترل کامل شرایط هر گونه نگرانی شما را برطرف کنند. با پیشرفت درمان، پزشک ممکن است بسته به پاسخ یا واکنش شما به درمان، داروها و یا برنامه ی درمانی شما را تغییر دهد. تیم پرتودرمانی شما ممکن است به طور منظم همراه با متخصصانی از سایر رشته های پزشکی شما را معاینه کنند تا مطمئن شوند که درمان شما طبق برنامه پیش می رود. در طول این جلسات، همه اعضای تیم درمانی، پیشرفت شما و همچنین هر گونه نگرانی را مورد بحث و بررسی قرار می دهند.

در طول دوره درمان، موقعیت صحیح پرتوهای درمانی به طور مرتب بازبینی می شود. این تصاویر یک بررسی مهم تضمین کیفیت درمان است، اما خود تومور را ارزیابی نمی کند.

براکی تراپی

در روش درمانی براکی تراپی منابع رادیواکتیو در داخل بدن و در کنار تومور سرطانی قرار داده می شود. در طول براکی تراپی، بسته به نوع سرطان بیمار، ممکن است منابع رادیواکتیو به طور دائم و یا موقت در بدن فرد بیمار قرار گرفته و باقی بمانند. برای قرار دادن منبع رادیواکتیو در موقعیت دقیق و مناسب، از کاتتر یا اپلیکاتورهای مخصوص استفاده می شود.

دو نوع براکی تراپی وجود دارد: درمان درون حفره ای و درمان بینابینی. با درمان درون حفره ای، منابع رادیواکتیو در فضایی نزدیک تومور قرار می گیرند، مانند دهانه رحم، واژن یا نای. در درمان به روش بینابینی، منابع رادیواکتیو مستقیماً در بافت (مانند پروستات) قرار می گیرند.

گاهی اوقات این اقدامات نیاز به بیهوشی و بستری شدن کوتاه مدت در بیمارستان دارند. بیمارانی که منابع رادیواکتیو دائمی برای آن ها استفاده می شود ممکن است ابتدا محدودیت هایی داشته باشند و سپس می توانند خیلی زود به فعالیت های عادی خود بازگردند. ایمپلنت های موقت چند ساعت و یا چند روز در بدن بیمار باقی می مانند.

در مدت زمانی که منابع رادیواکتیو در بدن بیمار است، فرد در یک اتاق خصوصی بستری می شود. پزشکان، پرستاران و سایر کادر پزشکی همچنان به مراقبت از بیمار ادامه می دهند و اقدامات احتیاطی خاصی برای در امان ماندن از اثرات اشعه انجام خواهند داد.

منابع رادیواکتیو قدرتمند از طریق لوله های کوچکی به نام کاتتر به مدت زمانی که توسط پزشک رادیو اونکولوژیست تجویز می شود، وارد بدن فرد می شوند. ممکن است بیمار بتواند مدت کوتاهی پس از عمل به خانه برود. بسته به ناحیه ای که تحت درمان قرار گرفته، ممکن است چندین بار این درمان را در طول چند روز یا چند هفته دریافت کنید.

اکثر بیماران هنگام براکی تراپی درد کمی را تجربه می کنند. داروهایی وجود دارند که می توانند برای برطرف کردن این درد به کمک بیمار بیایند.

بسته به نوع براکی تراپی که فرد دریافت کرده است، ممکن است لازم باشد پس از ترک بیمارستان، مواردی را جهت احتیاط رعایت کند، به ویژه اگر قرار باشد بیمار در مجاورت کودکان خردسال یا زنان باردار باشد. بیمار و خانواده او لازم است در مورد تمامی جزئیات مهم از متخصص سرطان یا پرستاران اونکولوژی سوال کنند.

پیگیری های پس از درمان

پس از تکمیل درمان، مراجعات بعدی جهت پیگیری درمان بیمار، برنامه ریزی می شود تا پزشک اونکولوژیست مطمئن شود که روند بهبودی بیمار به طور عادی پیش می رود و همچنین بتواند وضعیت سلامتی بیمار را زیر نظر داشته باشد. پزشک اونکولوژیست همچنین ممکن است آزمایش های تشخیصی اضافی را برای فرد بیمار تجویز کند. گزارشات مربوط به درمان بیمار ممکن است برای سایر پزشکان متخصصی که به درمان بیماری فرد کمک می کنند نیز ارسال شود. با گذشت زمان، تعداد دفعات مراجعات مورد نیاز برای ملاقات با متخصص اونکولوژی کاهش می یابد.

آیا رادیوتراپی عوارض جانبی هم دارد؟

پرتودرمانی معمولاً برای بیمار به خوبی قابل تحمل است و بسیاری از بیماران پس از این درمان قادرند به روال عادی زندگی خود باز گردند. با این حال، برخی از بیماران ممکن است در نهایت با عوارض جانبی روبرو شوند. لازم است بیمار در مورد هر گونه مشکل یا ناراحتی که برایش پیش آمده، حتماً با یکی از اعضای تیم درمانی خود صحبت کند.

اکثر عوارض جانبی پرتودرمانی تنها در قسمتی از بدن که تحت درمان قرار می گیرد، بروز می کند. به عنوان مثال، یک بیمار مبتلا به سرطان سینه ممکن است متوجه سوزش پوست (مانند آفتاب سوختگی خفیف تا متوسط) خود شود​​، در حالی که بیمار مبتلا به سرطان دهان هنگام بلع ممکن است درد داشته باشد. برخی از بیمارانی که رادیوتراپی در قسمت میانی تنه برایشان انجام شده ممکن است احساس درد در معده خود داشته باشند. این عوارض جانبی معمولاً موقتی بوده و توسط پزشک یا سایر اعضای تیم درمانی قابل درمان هستند.

عوارض جانبی معمولاً در هفته دوم یا سوم درمان بروز می کنند و ممکن است چند هفته پس از آخرین جلسه درمان با اشعه ادامه یابد. در برخی موارد نادر، عوارض جانبی جدی پس از پایان پرتودرمانی برای بیمار ایجاد می شوند. متخصص اونکولوژیست و پرستار بهترین افرادی هستند که در مورد عوارض جانبی که ممکن است بیمار تجربه کند، بیمار و خانواده بیمار را راهنمایی کنند. لازم است بیمار در مورد هرگونه عارضه جانبی که دارد با این افراد صحبت کند. این متخصصان می توانند اطلاعاتی در مورد نحوه مدیریت و درمان عوارض در اختیار بیمار قرار دهند و ممکن است داروها یا تغییراتی در عادات غذایی فرد برای تسکین این عوارض بیمار تجویز کنند.

عارضه جانبی که اغلب توسط بیمارانی که تحت پرتودرمانی قرار گرفته اند، گزارش می شود ضعف و خستگی است. خستگی بیماران معمولاً شدید نیست و بیماران می توانند تمام یا برخی از فعالیت های عادی روزانه خود را در حجم کمتر، ادامه دهند. با این حال، درمان سرطان اغلب به تلاش روحی و جسمی قابل توجهی نیاز دارد. در صورت امکان، سعی کنید در طول درمان خود استراحت کنید و از تنش به دور باشید.

بسیاری از بیماران نگران این امر هستند که انجام پرتودرمانی خود باعث ایجاد سرطان دیگری شود. در حقیقت، خطر ایجاد تومور ثانویه به دلیل انجام پرتودرمانی بسیار کم است. برای بسیاری از بیماران، پرتودرمانی می تواند سرطان را به طور کلی و قطعی درمان کند. این مزیت و دستاورد بسیار بزرگ تر و مهم تر از خطر بسیار کمی است که پرتودرمانی می تواند در ایجاد احتمالی سرطان بعدی داشته باشد. اگر بیمار سیگار می کشد، مهم ترین کاری که می تواند برای کاهش خطر ابتلا به سرطان ثانویه انجام دهد، ترک سیگار است.

در دوران انجام پرتودرمانی چگونه باید از خودم مراقبت کنم؟

•  استراحت کافی داشته باشید. بسیاری از بیماران در طول پرتودرمانی خستگی و ضعف را تجربه می کنند، بنابراین بسیار مهم است که که به خوبی استراحت کنید. در صورت امکان از دوستان و خانواده خود بخواهید که در طول درمان، در انجام امور روزمره زندگی به شما کمک کنند و همراهتان باشند. همراهی آن ها به شما کمک می کند تا بتوانید به اندازه لازم استراحت کنید و بر روی مبارزه با سرطان خود متمرکز شوید.
• از دستورالعمل هایی که پزشکتان به شما می دهد با دقت پیروی کنید. در بسیاری از موارد پزشک از شما می خواهد که در صورت بروز تب 38.5 درجه و یا بالاتر فوراً به او اطلاع دهید. برگه های راهنمایی که در رابطه با مراقبت ها و دستورالعمل های طول پرتودرمانی به شما داده می شود را با دقت تمام مطالعه کنید.
• رژیم غذایی متعادلی از مواد مغذی را دنبال کنید. می توانید از پزشک خود و یک متخصص تغذیه برای داشتن یک رژیم غذایی مناسب جهت دریافت ویتامین ها و مواد معدنی مورد نیاز خود کمک و مشاوره بگیرید. در انواع خاصی از پرتودرمانی ممکن است لازم باشد رژیم غذایی خود را تغییر دهید تا عوارض جانبی درمان شما به حداقل برسد. شما نباید در طول پرتودرمانی وزن خود را کاهش دهید. زیرا به دلیل سرطان و درمان به کالری بیشتری احتیاج دارید.
• قسمتی از پوست شما که در معرض تابش اشعه قرار می گیرد به مراقبت و رسیدگی بیشتری نیاز دارد. پوست این قسمت ها ممکن است مانند حالت آفتاب سوختگی قرمز و حساس شود. پرستار شما در طول پرتودرمانی دستورالعمل های خاصی را برای مراقبت از پوستتان به شما می دهد که با پیروی از آن ها می توانید عوارض پوستی خود را به حداقل برسانید. برخی از این دستورالعمل ها به شرح زیر است:

1. هر روز پوست خود را با آب ولرم شستشو دهید.
2. از استفاده از هر گونه مرطوب کننده، کرم یا پماد، عطر و ادکلن، دئودورانت و یا پودر بدون مشورت با پزشک یا پرستارتان خودداری کنید. سعی کنید از مصرف هر محصولی که حاوی الکل یا عطر است، خودداری کنید.
3. از قرار دادن هر شیء گرم یا سرد از قبیل پد یا کیسه های آب گرم و کمپرس های یخی روی پوست قسمتی که پرتودرمانی بر روی آن انجام می شود، بپرهیزید.
4. از پوشیدن لباس تنگ و زبر در ناحیه درمان خودداری کنید لباس باید نخی و گشاد باشد
5. از استفاده از مواد شوینده جهت شستشوی محل رادیوتراپی خودداری کنید.
6. در معرض آفتاب قرار نگیرید و در صورتی که لازم باشد مدتی را بیرون از خانه باشید. برای محافظت از پوست خود حتماً از کلاه و لباس های پوشیده استفاده کنید. پس از درمان نیز از ضد آفتاب های با SPF حداقل 15 استفاده کنید.

• سعی کنید افرادی را به عنوان حامی و مراقب در کنار خود داشته باشید. نیازهای عاطفی بسیاری در طول تشخیص و درمان سرطان وجود خواهد داشت. داشتن احساساتی مانند اضطراب، افسردگی، ترس یا حتی ناامیدی امری طبیعی است اما باید به دنبال راهی برای کنترل این احساسات باشید. می توانید در مورد آن ها با یک دوست صمیمی، یکی از اعضای خانواده، پرستار، مددکار اجتماعی و یا روانشناس صحبت کنید.

translated from: https://www.uclahealth.org/radonc/radiation-therapy-faqs