تشخیص اولیه تومور مغزی می تواند برای بیمار شوکه کننده باشد. اگر تومور مغزی در فردی تشخیص داده شود، مهم است که نسبت به درمان سریع اقدام شود. مغز، ارگان بسیار مهمی در بدن است وهر گونه درمان می تواند با تغییرات دراز مدتی همراه باشد.
مغز و سیستم عصبی مرکزی
مغز و ستون فقرات، سیستم اعصاب مرکزی را تشکیل می دهند، جایی که عملکردهای حیاتی بدن کنترل می شوند، عملکردهایی از قبیل فکر کردن، تکلم و حرکت. این بدین معناست که زمانی که تومور در سیستم عصبی رشد می کند، می تواند فعالیت های اساسي بدن را تحت تاثیر قرار دهد.
آناتومی مغز
مغز از سه قسمت تشکیل شده است: سربروم (مخ)، سربلوم (مخچه) و ساقه مغز. مننژ که مغز را احاطه کرده است، نيز بخشی از مغز محسوب می شود.
سربروم (مخ): بزرگ ترین بخش مغز که حاوی دو نیم کره مغز است . این ناحیه به چهار لوب زیر تقسیم می شود:
لوب پیشانی که مسئول کنترل منطق، احساسات، حل مشکلات و حرکات می باشد.
لوب آهیانه که مسئول کنترل حس لمس ، فشار، درد و دما می باشد. این لوب هم چنین بخشی از گفتار و بینایی را نیز کنترل خواهد کرد.
لوب گیجگاهی که مسئول کنترل حافظه، حواسی مانند شنوایی و توانایی فهم لغات می باشد.
لوب پس سری که مسئول کنترل بینایی می باشد.
سربلوم (مخچه): سربلوم در قسمت پشت مغز و زیر مخ واقع شده است. این بخش، مسئول هماهنگی، تعادل و کنترل عملکردهاي بدن می باشد.
ساقه مغز: بخشی از مغز که به نخاع و مخچه متصل می شود. این ناحیه مسئول کنترل عملکرهای غیر ارادی مانند تنفس و ضربان قلب می باشد.
مننژ: غشایی که مغز و نخاع را پوشش می دهد و از این نواحی محافظت می کند.
تومور های مغزی اولیه
تومورهای مغزی اولیه، تومورهایی هستند که از مغز منشا مي گيرند و به دو گروه تومورهای با درجه بدخيمي پایین و درجه بدخيمي بالا تقسیم می شوند. تومورهای با درجه پایین رشد هسته ای دارند، اما می توانند تبدیل به تومورهای با درجه بالا شوند. تومورهای درجه بالا نیز رشد سریعی دارند.
در بزرگسالان، تومورهای مغزی ثانویه که متاستاز مغزی نام دارند (تومور هايي كه از يك سرطان در جاي ديگري از بدن منشا گرفته اند و به مغز گسترش يافته اند)، میزان شیوع بیشتری نسبت به تومورهای اولیه دارند.
انواع تومورهای مغزی اولیه
انواع مختلفی تومور مغزی اوليه وجود دارد. تعیین نوع برخی از آن ها به دلیل قرارگیری شان در نواحی که برداشت و یا انجام تست دشوار است، امکان پذیر نمی باشد.
گلیوما
گلیوما، یکی از شایع ترین انواع تومورهای مغزی اولیه می باشد. با این که امکان تعیین دقیق منشا گلیوما هم چنان امکان پذیر نیست، اما به نظر می رسد از سلول های گلیال منشا می گیرد. سلول گلیال، نوعی سلول محافظتی در مغز می باشد.
برای گلیوما درجه بدخيمي در نظر گرفته می شود كه میزان و سرعت پیشرفت را پیش بینی خواهد کرد. هر چه درجه بدخيمي گلیوما بالاتر باشد، رشد سریع تری دارد و تهاجمی تر می باشد و همچنين احتمال عود بعد از درمان نيز بيشتر است.
برخی انواع گلیوماها عبارتند از:
- آستروسیتوما: شایع ترین نوع گلیوما. سلول ها مشابه سلول های گلیال هستند که در مخ و مخچه یافت می شوند. آستروسیتوما در کودکان نسبت به بزرگسالان، شیوع بیشتری دارد.
- الیگودندروگلیوما: توموری با منشا سلول الیگودندروسیت ها می باشد. این سلول ها مسئول ساخت میلین هستند. میلین، اطراف اعصاب را احاطه می کند و غنی از پروتئین و مواد چربی به نام لیپید می باشد.
- اپندیموما: اپندیموما عمدتا در قسمتی از مغز که مایع مغزی نخاعی ساخته می شود، ایجاد می گردد.
- گلیومای ساقه مغزی: که در سلول های گلیال در ساقه مغزی آغاز می شود.
تومورهای غیر گلیوما
تومورهای غیر گلیوما، تومورهایی هستند که از سلول های موجود در مغز به غیر از سلول های گلیال منشا می گیرند. از جمله این نوع تومورها عبارتند از:
- مننژیوم. شایع ترین تومور مغزی اولیه است که در مننژ منشا می گیرد و اغلب خوش خیم هستندو به ندرت رشد مي كنند يا رشد بسيار اهسته اي دارند. اما اگر تومور رشد کند می تواند و به نقاط خاصي از مغز فشار بياورد منجر به بروز علائم شدیدی شود.
تومورهای غده صنوبری و غده هیپوفیز
لنفوم مغزی نخاعی اولیه: لنفوم، سرطانی است که از سیستم لنفاوی آغاز می شود. لنفوم مغزی نخاعی اولیه در مغز آغاز و به مایع مغزی نخاعی و چشم گسترش می یابد.
مدولوبلاستوما: از سلول خاصی در مخچه آغاز می شود. در کودکان بیشتر شایع است و اغلب بسيار تهاجمي می باشد و از طریق مایع مغزی نخاعی پخش می شود.
تومورهای مغزی ثانویه
تومورهای مغزی ثانویه تومورهای سرطانی هستندكه در دیگر قسمت های بدن مانند پستان، ریه و یا کولون آغاز و به مغز گسترش مي يابند. این تومورها با عنوان سرطان متاستاتیک نیز شناخته می شوند.
اگر سرطان به مننژ و مایع مغزی نخاعی برسد، مننژیت نئوپلاستیک نامیده می شود. این شرایط در افراد مبتلا به لوسمی، لنفوم، ملانوم، سرطان پستان و ریه بیشتر مشاهده می شود.
علائم و نشانه های تومور مغزی
افراد مبتلا به تومور مغزی در مراحل اوليه ممكن است هیچ گونه علامتي نداشته باشند.در صورت پيشرفت و بروز علائم می تواند کلی و یا اختصاصی باشد.
علائم کلی در پی فشار وارده از تومور به مغز و یا نخاع ایجاد می شوند. علائم اختصاصی نیز زمانی ظاهر می شوند که بخشی از مغز فعالیت طبيعي خود را نداشته باشد.
علائم کلی عبارتند از:
- سردرد: که می تواند هنگام فعالیت و یا صبح ها تشديد شود
- تشنج : افراد مبتلا به تومور مغزی با انواعی از علايم تشنجي روبرو می شوند. برخی داروها می توانند در پیشگیری و یا کنترل این علامت موثر باشند.
- تغییرات شخصیتی و یا حافظه ای
- تهوع و استفراغ
- خستگی
- سرگیجه
- مشکلات خواب
- مشکلات حافظه
- تغییر در توانایی راه رفتن و یا انجام کارهای روزانه
علائم اختصاصی تر عبارتند از:
- احساس فشار و سردرد اطراف تومور
- از دست دادن تعادل
- از دست دادن بینایی به دلیل وجود تومور در لوب پس سری و یا لوب گیجگاهی
- تغییراتی در تکلم، شنوایی و یا احساسات
- تغییر در حساسیت به لمس و فشار، احساس ضعف در دست و پای یک سمت بدن
- سخت شدن بلع، ضعف و بی حس شدن صورت و یا تاری دید
در صورت تشخیص تومور مغزی، مهم ترین اقدام تسکین علائم و درمان می باشد که با عنوان درمان تسکینی نیز شناخته می شود. این درمان، بلافاصله بعد از تشخیص آغاز و ادامه می یابد.
عوامل موثر در بروز تومور مغزی
ریسک فاکتور یا عامل موثر، هر عاملی است که احتمال بروز تومور مغزی را در فردی افزایش می دهد. گرچه این عوامل می توانند بر احتمال ايجاد و پیشرفت تومور تاثیر بگذارند، اما علت صد در صد بروز تومور نخواهند بود. از اين رو برخی افراد دارای ریسک فاکتور، هرگز مبتلا به تومور مغزی نمی شوند.
آشنایی با عوامل موثر و مشورت با پزشک به شما کمک می کند تا تصمیم بهتری بتوانید بگیرید. در بیشتر موارد، علت اصلی بروز تومور مغزی مشخص نیست، اما عوامل زیر می توانند دخیل باشند:
- سن: احتمال بروز تومور مغزی در کودکان بیشتر از بزرگسالان است، گرچه تمامی افراد در هر رده سنی می توانند درگیر تومور مغزی شوند.
- جنسیت: در کل، اقایان بیشتر از خانم ها در معرض تومور مغزی با درجه بدخيمي بالا قرار دارند. با این حال، برخی تومورهای مغزی مانند مننژیوم بیشتر در خانم ها مشاهده می شود.
- سابقه خانوادگی: حدود پنج درصد تومورهای مغزی با عوامل ژنتیکی در ارتباط هستند.
- تماس با عفونت ها، ویروس ها و آلرژی ها: عفونت با ویروس اشتاین بار، احتمال بروز لنفوم مایع مغزی نخاعی را افزایش می دهد. برخی دیگر ویروس ها نیز می توانند در بروز تومورهای مغزی دخیل باشند.
- اشعه یونیزه: سابقه درمان مغز و سر با اشعه یونیزه مانند اشعه ایکس می تواند از جمله عوامل موثر در بروز برخي از انواع تومور مغزی باشد.
- آسیب های سر و صرع: آسیب های وارده به سر و یا سابقه صرع می توانند با تومورهای مغزی در ارتباط باشند، اما از آن جایی که تومور مغزی می تواند منجر به بروز صرع شود، مشخص نیست که آیا صرع می تواند احتمال بروز تومور مغزی را افزایش دهد، و یا این که صرع می تواند علامتی از تومور مغزی باشد و یا این که آیا مصرف داروهای ضد صرع می توانند باعث افزایش احتمال بروز تومور مغزی شوند.
تومور مغزی چگونه تشخیص داده می شود؟
پزشکان از تست های مختلفی برای تشخیص تومور و تعیین نوع آن کمک می گیرند. این تست ها هم چنین نشان می دهند که آیا تومور به دیگر نواحی بدن پخش شده است یا خیر.
در بیشتر موارد، گرفتن نمونه از تومور تنها راه قطعی تشخیص می باشد. این روش که بیوپسی نام دارد، شامل گرفتن نمونه از بافت و بررسی های بیشتر زیر میکروسکوپ می باشد.
تست های تصویربرداری نیز به تشخیص تومور مغزی اولیه و این که آیا تومور به دیگر قسمت های بدن پخش شده است یا خیر کمک می کنند. این تست ها، تصاویری از قسمت های داخلی بدن را در اختیار قرار می دهند. هنگام انتخاب نوع تست ها، به موارد زیر باید اهمیت داده شود:
- نوع تومور
- علائم و نشانه های موجود
- سن و شرایط جسمانی بیمار
- نتایج تست های قبلی
بیشتر تومورهای مغزی تا ظاهر شدن علائم، تشخیص داده نمی شوند. علاوه بر بررسی سوابق پزشکی و معاینات فیزیکی و بالینی، نیاز است تست های زیر انجام شود:
- MRI: این تست که با استفاده از امواج مغناطیسی انجام می شود، تصاویری از بدن را در اختیار پزشک قرار می دهد. از این تست به منظور تعیین اندازه تومور نیز استفاده خواهد شد. ماده رنگی قبل از تست به بیمار تزريق می شود تا تصاویر وضوح بهتری داشته باشند.
- بیوپسی/گرفتن نمونه/ برداشت جراحی تومور: نمونه ای از بافت جهت تشخیص قطعی گرفته خواهد شد. بیوپسی، شامل برداشت نمونه و بررسی زیر میکروسکوپ می باشد.
- سی تی اسکن: در سی تی اسکن، تصاویری از قسمت های داخلی بدن و با استفاده از اشعه ایکس و از زوایای مختلف در اختیار قرار می گیرد. کامپیوتر، این تصاویر را به تصاویر سه بعدی تبدیل می کند که هر گونه ناهنجاری و یا تومور را به خوبی نشان می دهد.
- سی تی اسکن هم چنین هر گونه خونریزی و یا بزرگ شدن بطن های مغزی را نیز نشان می دهد. تغییر در استخوان جمجمه در این تست دیده می شود و اما براي ديدن تومور ها مغزي دقت و وضوح تصاوير ام ار اي را ندارد. گاها، ماده رنگی قبل از تست به بیمار داده می شود تا جزئیات بیشتری در اختیار قرار بگیرد.
- پت اسکن: پت اسکن به طور كلي براي تشخيص تومور اوليه مغز كاربرد زيادي ندارد. اما در مواردي كه اين شك وجود دارد كه منشا توده مغزي در محلي خارج از مغز باشد به يافتن محل توده اوليه كمك مي كند . همچنين انواع خاصي از پت اسكن وجود دارد كه مي تواند عود تومور را از تغييرات بعد از جراحي و راديوتراپي نشان دهد.
- در پت اسكن ماده راديواكتيو به مريض تزريق مي شود و سپس این ماده توسط سلول هایی که فعالیت بالایی دارند، جذب می شود. از آن جایی که سلول های تومور فعالیت بالایی دارند، میزان بیشتری از ماده رادیواکتیو را جذب می کنند.سپس اسکنر مي تواند تجمع این مواد را تشخیص می دهد و تصاویر از محل تومور تولید می شوند.
- آنژیوگرافی مغزی: به وسیله اشعه ایکس شریان های مغزی را نشان می دهد. این تست بعد از تزریق ماده رنگی به شریان های سر انجام خواهد شد.
- پونکسیون کمری: در این روش، از سوزنی برای گرفتن نمونه از مایع مغزی نخاعی و به منظور بررسی سلول های تومور، خون و یا مارکرهای تومور استفاده می شود. تومور مارکرها، موادی هستند که بیشتر از حالت طبیعی در خون، ادرار، پلاسما و یا مایع نخاعی افراد مبتلا به تومور مغزی یافت می شوند.
- تست مولکولی تومور: ممکن است نیاز باشد تست های آزمایشگاهی به منظور تعیین ژن ها، پروتئین ها و یا تومور مارکرها انجام شود. نتیجه این تست ها می تواند به تعیین گزینه های درمان کمک کند
- تست شنوایی، بینایی و عصبی: این تست ها نشان می دهند که عملکردهای مغز و اعصاب تا چه حد تحت تاثير قرار گرفته اند.
- الکتروانسفالوگرافی: تست غیر تهاجمی که در آن، الکترودها به قسمت خارجی سر بیمار متصل می شوند و فعالیت الکتریکی مغز را بررسي خواهد شد.
نتایج تست ها؛ بعد از انجام تست های تشخیصی، نتایج بررسی خواهد شد. اگر تومور مغزی تشخیص داده شود، باید اطلاعات بیشتری در خصوص تومور کسب و طرح درمان ریخته شود.
درمان تومور مغزی
درمان تومور مغزی با توجه به عوامل زیر در نظر گرفته می شود:
- اندازه، نوع و درجه تومور
- این که آیا تومور به قسمت های مهم مغز فشاری وارد می کند یا خیر
- این که آیا تومور به مایع مغزی نخاعی و یا دیگر قسمت های بدن پخش شده است
- عوارض جانبی احتمالی درمان
- اولویت های بیمار و شرایط جسمانی
در کل جراحی، شیمی درمانی و رادیوتراپی گزینه های درمان تومور مغزی هستند.
بری تومورهای درجه پایین، جراحی تنها راه درمان است به خصوص اگر کل تومور برداشته شود. اگر تومور بعد از جراحی باقی بماند، شیمی درمانی و یا رادیوتراپی ممكن است تجویز شود.
برای تومورهای با درجه بالا، درمان با جراحی آغاز و سپس با شیمی درمانی و یا رادیوتراپی ادامه می یابد. درمان موفق آمیز تومور مغزی می تواند با چالش همراه باشد. سد خونی- مغزی در حالت طبیعی از مغز و نخاع در برابر مواد شیمیایی مضر محافظت می کند. با این حال، این سد می تواند مانع نفوذ مواد شیمی درمانی به داخل تومور شود.
درمان تومور مغزی با جراحی
جراحی شامل برداشت تومور می باشد و معمولا به عنوان اولین خط درمان در نظر گرفته می شود. تومورهای مغزی درجه پایین با جراحی درمان می شوند. برداشت تومور می تواند به بهبود علائم عصبی کمک کند.
جراحی مغز به برداشت بخشی از جمجمه نیاز دارد، روشی که با عنوان کرانیوتومی شناخته می شود و استخوان بعد از جراحی، خود به خود بازسازی خواهد شد.
علاوه بر برداشت و یا کاهش اندازه تومور، امکان انجام بیوپسی در طول جراحی نیز وجود دارد و نتایج به دست آمده نشان می دهند که آیا نیازی به رادیوتراپی و شیمی درمانی می باشد یا خیر. گاها امکان انجام جراحی به دلیل قرارگیری تومور در ناحیه ای که دسترسی به آن سخت است، وجود ندارد. که در چنین مواردی، درمان های دیگری در نظر گرفته خواهد شد.
رادیوتراپی برای درمان تومور مغزی
در رادیوتراپی از امواج پرقدرت اشعه ایکس و یا دیگر ذرات برای نابودی سلول های تومور استفاده می شود. این روش درمانی با هدف کند ساختن و یا توقف رشد تومور مغزی انجام می شود. رادیوتراپی عمدتا بعد از جراحی و همراه با شیمی درمانی صورت می گیرد. رادیوتراپی خارجی، شایع ترین نوع رادیوتراپی است که دستگاهی از خارج، امواج را به به صورت دقيق به محل تومور می تاباند.
تاثیر شیمی درمانی در درمان تومور مغزی
در شیمی درمانی، سلول های تومور با استفاده از دارو نابود می شوند و جلوی رشد و تقسیم سلول ها گرفته خواهد شد. شیمی درمانی به صورت تک دارویی یا ترکیبی، دوره ای و طی یک بازه زمانی انجام می شود.
هدف از شیمی درمانی، تخریب باقی مانده سلول های سرطانی بعد از جراحی، کند ساختن روند رشد تومور و هم چنین کاهش میزان علائم می باشد.
همان طور که قبلا نیز اشاره شد، شیمی درمانی بعد از جراحی و همراه با رادیوتراپی انجام می شود و یا در مواقعی که تومور بعد از درمان مجدد عود کرده باشد.
بیمار باید هر دو تا سه ماه یک بار، MRI انجام دهد تا شرایط جسمانی و هم چنین اطمینان از عدم رشد تومور بررسی گردد. اگر تومور در طول درمان رشد کند، گزینه های دیگری در نظر گرفته خواهد شد.
0 Comments