رادیوتراپی چیست؟

درمان سرطان با سه روش جراحی، رادیوتراپی و درمان های سیستمیک یعنی ورود داروهای ضدسرطان از راه عروق یا به صورت خوراکی انجام می شود شامل شیمی درمانی، هورمون درمانی، ایمنوتراپی و تارگت تراپی است. رادیوتراپی، نوعی درمان سرطان است که در آن، سلول های سرطانی با استفاده از امواج پر انرژی نابود می شوند. در رادیوتراپی عمدتا از اشعه ایکس استفاده می شود، اما الکترون و یا دیگر انواع انرژی نیز می‌توانند مورد استفاده قرار می گیرند.

رادیوتراپی چیست؟

از روش های بسیار موثر در درمان سرطان ها است. اصطلاح رادیوتراپی در بیشتر موارد به رادیوتراپی خارجی اطلاق می گردد. در طول این نوع رادیوتراپی، امواج پر انرژی از دستگاهی خارج از بدن، به ناحیه مورد نظر تابیده می شود. در برخی انواع رادیوتراپی که براکی تراپی نام دارد، منبع اشعه در داخل بدن قرار داده می شود. رادیوتراپی خارجی که منبع رادیوتراپی در خارج از بدن و براکی تراپی یا رادیوتراپی داخل بدن که به صورت داخل حفره ای مانند واژن، سرویکس، رحم، مری یا داخل نسجی مانند پروستات، تومورهای نسج سر و گردن و… است.

رادیوتراپی با تخریب مواد ژنتیکی که مسئول کنترل رشد و تقسیم سلولی هستند، منجر به تخریب سلول ها می شود. با این که در این روش درمانی هر دو سلول های سالم و سرطانی آسیب می بینند، اما هدف این است که کمترین میزان آسیب به سلول های سالم و طبیعی وارد شود.

ابتدایی ترین تا پیشرفته ترین روش های رادیوتراپی

رادیوتراپی خارجی که از زمان شروع آن حدود ۵۰ الی ۶۰ سال می گذرد از رادیوتراپی دو بعدی یعنی با اندازه گیری طول و عرض شروع شده و پیشرفت کرده به صورت رادیوتراپی سه بعدی ادامه یافت با پیشرفت رادیوتراپی سه بعدی در اواخر دهه ۷۰ و اوایل دهه ۸۰، رادیوتراپی با شدت متغیر تعدیل شده یا IMRT مرسوم شد تا اواخر سال۹۰ ادامه پیدا کرد و اوایل ۲۰۰۰ تکنیک ها پیشرفت کرده و رادیوتراپی با شدت متغیر قوسی حجمی یا VMAT که پیشرفته تر از  IMRT بود آغاز شد و پس از آن رادیوتراپی با هدایت تصویر IGRT و در نهایت رادیوتراپی های استریوتاکتیک که برای تومور های مغزی به اسم srs و برای بقیه تومور های بدن به نام  SBET نام گرفت، برای درمان عرضه شدند که هر کدام مشخصات مزایا و کاربرد های خاص خود را دارند.

لزوم انجام رادیوتراپی

بیش از نیمی از بیماران مبتلا به سرطان، به عنوان بخشی از درمان شان تحت رادیوتراپی قرار می گیرند. از رادیوتراپی در درمان تقریبا هر نوع سرطانی می‌توان استفاده کرد. رادیوتراپی برای درمان برخی تومورهای غیر سرطانی و خوش خیم نیز مفید می باشد.

رادیوتراپی چگونه برای افراد سرطانی مورد استفاده قرار می گیرد؟

پزشک بنا به دلایل مختلفی، رادیوتراپی را به عنوان یک گزینه در زمان های گوناگونی از درمان سرطان تجویز می کند. از جمله:

• تنها درمان سرطان
• قبل از جراحی و با هدف کوچک تر شدن تومور سرطانی (درمان نئوادجوانت)
• بعد از جراحی و با هدف توقف رشد سلول های سرطانی باقی مانده (درمان ادجوانت)
• در ترکیب با دیگر روش های درمانی مانند شیمی درمانی و با هدف نابودی سلول های سرطانی
• در سرطان پیشرفته به منظور تسکین علائم ایجاد شده ناشی از سرطان

رادیوتراپی در مرکز جامع انکولوژی نگین آزادی چگونه انجام می شود؟

شبیه سازی در رادیوتراپی

پزشک مربوطه اطلاعات موقعیت، ابزار بی حرکت سازی، حجم تومور و بافت سالم را تعیین می کند همین طور مکان هدف و تعیین حجم درمانی و ارگان های طبیعی اطراف حجم درمانی که پتانسیل آسیب در اثر اشعه را دارند توسط پزشک مشخص می شود.

متخصص فیزیک پزشکی تحت نظارت متخصص رادیوانکولوژی به طراحی درمان با استفاده از نرم افزار طراحی درمان یا  تی پی اس می پردازد طراحی درمان به گونه ای صورت می گیرد که در عین حال که دوز درمانی لازم به حجم هدف برسد (یعنی به منطقه ای که برای رادیوتراپی مد نظر است)، دوز رسیده به ارگان های سالم اطراف از حدود تعیین شده تجاوز نکند.

در صورت عدم دستیابی به توزیع مناسب اشعه در این زمان لازم است تغییراتی در طراحی درمان انجام پذیرد.

بهره مندی از پیشرفته ترین تکنیک های درمان سرطان

امروز تلاش می شود از تکنیک ها و تجهیزاتی برای رادیوتراپی بیماران سرطانی استفاده شود که با دقت و تمرکز بیشتر در تابش اشعه به بافت سرطانی که هدف رادیوتراپی است، تاثیر درمان را افزایش دهد و احتمال آسیب و تخریب سلول های سالمی که در اطراف بافت هدف قرار دارند را کاهش دهد.
یکی از دلایل تمایز مرکز جامع درمان سرطان نگین آزادی؛ استفاده از تکنیک های پیشرفته رادیوتراپی برای اولین بار در ایران است. تکنیک های vmat و تکنیک های استریوتاکتیک برای نقاط مختلف بدن در این مرکز قابل انجام است.
پیش از مهیا شدن این خدمات تخصصی در مرکز جامع سلامت نگین آزادی، بیماران سرطانی با الزام رفتن به دیگر کشورها می توانستند از این روش های درمانی استفاده کنند. آنچه در تکنیک های پیشرفته درمان سرطان حائز اهمیت است دقت تاباندن کامل اشعه به نقطه هدف، ضمن حفاظت از بافت های سالم مجاور آن است، تا عوارض محتمل را به حداقل برساند. انجام رادیوتراپی مجدد بیماران سرطانی در قسمتی که قبل تر نیز تحت درمان رادیوتراپی قرار گرفته اند، عوارضی را در پی دارد. که با خدمات و تکنیک های پیشرفته مرکز جامع انکولوژی نگین آزادی از بروز این عوارض جلوگیری می شود.

تعداد جلسات و مقدار رادیوتراپی چگونه تعیین می شود؟

تجویز و تعیین مقدار رادیوتراپی با پزشک است که متناسب با حجم درمان، منطقه هدف و محدودیت های اشعه رسیده به بافت های سالم اطراف را تعیین می کند تمامی این مراحل در غیاب بیمار بعد از گرفتن سیتی سیمیلاتور  قرار می گیرد.

یعنی پس از پایان سیتی سیمیلاتور بیمار بخش را ترک کرده و منتظر می ماند تا اقدامات مربوط به بخش طراحی درمان و فعالیت های دیگری که بیمار را برای رادیوتراپی آماده می کند صورت پذیرد و به بیمار اطلاع داده می شود که بخش آماده ی شروع درمان است.

در حین درمان ویزیت ارزیابی بیمار توسط پزشک متخصص رادیوتراپی  حداقل یک بار در هر ۵ جلسه انجام می گیرد.

آمادگی قبل از رادیوتراپی

قبل از این که بیمار تحت رادیوتراپی خارجی قرار بگیرد، تیم درمانی، بیمار را در فرایند طراحی درمان هدایت می‌کنند تا از رسیدن اشعه به نقاط مورد نظر درون بدن اطمینان حاصل کنند. طراحی درمان به طور معمولا شامل مراحل زیر است:

• شبیه سازی اشعه. در طول شبیه سازی، تیم درمانی بهترین موقعیت بیمار در طول درمان را بررسی می کنند. معمولا بیمار راحت‌تر است که بر روی تخت درمان دراز بکشد. نواحیای‌ که باید تحت درمان قرار بگیرند، علامت گذاری می شوند که می‌تواند موقت یا دائمی باشد.
• اسکن. بیمار تحت سی تی اسکن قرار می گیرد تا پزشک مشخص کند که کدام ناحیه از بدن باید تحت درمان قرار بگیرد.

بعد از پایان این فرایند، تصمیم گرفته می شود که چه نوع اشعه و چه میزان دوزی از اشعه با توجه به مرحله سرطان، شرایط جسمانی بیمار و هم چنین اهداف درمان در نظر گرفته شود.

دوز و ناحیه ای که اشعه تابیده می شود باید به دقت در طراحی درمان مشخص شود تا بیشترین میزان سلول های سرطانی آسیب ببینند، در حالی که کمترین میزان آسیب به سلول های سالم اطراف وارد شود.

چه انتظاراتی از رادیوتراپی می توان داشت؟

بررسی صحت درمان در حین انجام رادیوتراپی

یعنی بررسی این مسئله که آیا طراحی درمان صورت گرفته به طور دقیق در دستگاه رادیوتراپی حین درمان پیاده سازی شده است.

برای این امر دستگاه های تصویر برداری در جنب دستگاه های رادیوتراپی وجوددارد که شامل تصویر برداری های دو بعدی و سه بعدی است هرچه درمان پیشرفته تر باشد در دسترس بودن تصویربرداری های پیشرفته تر حین درمان در جایابی منطقه هدف اهمیت بیشتری پیدا می کند.

بنابراین برای تکنیک هایی مانند  VMAT , IMRT و استریوتاکتیک تصویر برداری های سه بعدی شامل CONE BEAM CTیا FAN BEAM CT داخل اتاق رادیوتراپی موجود باشد تا محل تومور دقیقا شناسایی شده و در هر جلسه و منطقه صحیح رادیوتراپی شود.

خطرات رادیوتراپی

عوارض و خطرات رادیوتراپی به ناحیه ای از بدن که در معرض اشعه قرار می گیرد و هم چنین میزان اشعه مورد استفاده، بستگی دارد. ممکن است بیمار هیچ گونه عوارضی را تجربه نکند یا ممکن است عوارض متعدد باشد. بیشتر عوارض موقتی هستند، می توانند کنترل شوند و مدتی بعد از پایان درمان برطرف می شوند.

نتایج رادیوتراپی

بعد از اتمام رادیوتراپی، ممکن است پزشک اسکن‌هایی دوره‌ای بگیرد تا پاسخ سرطان به رادیوتراپی را بررسی کند.

در برخی موارد، سرطان فورا به درمان پاسخ می دهد. در دیگر موارد، ممکن است چند هفته تا چند ماه طول بکشد تا سرطان به درمان پاسخ بدهد.

راهنمای بیماران برای انجام رادیوتراپی در مرکز جامع انکولوژی نگین آزادی

نکات مطرح شده بر اساس سال‌ها تجربه تیم درمانی مرکز جامع تشخیص و درمان سرطان «نگین آزادی» از شایع‌ترین سوالات بیماران قبل و حین و بعد از درمان انتخاب شده است و همچنین شامل اصول کلی و اطلاعات عمومی رادیوتراپی است که دانستن آن‌ها برای بیماران و همراهان آن‌ها مفید خواهد بود. به یاد داشته باشید که متخصص رادیوتراپی-انکولوژی و کارشناس‌های رادیوتراپی شما بهترین افرادی هستند که می‌توانند در مورد رادیوتراپی به شما توصیه کنند و به سوالات شما پاسخ دهند.

تیم درمان‌گر من در بخش رادیوتراپی شامل چه افرادی است؟

• متخصص رادیوتراپی-انکولوژی: پزشک مسئول درمان است و مسئول نظارت بر عملکرد سایر اعضای تیم رادیوتراپی و تایید آن‌ها است. پزشک رادیوتراپی-انکولوژی ممکن است از درمان‌های دارویی نیز علاوه بر رادیوتراپی یا به جای آن بهره ببرد.
• کارشناس رادیوتراپی (رادیوتراپیست‌): کارشناسان مجرب و آموزش دیده‌ای هستند که درمان روزانه شما را انجام می‌دهند.
• فیزیسیست بالینی: متخصصین فیزیک پزشکی هستند که در همکاری با پزشک رادیوتراپی-انکولوژی وظیفه طراحی فیلدهای درمانی را بر عهده دارد.
• سایر اعضای تیم: بسته به نوع تومور، ممکن است تیم درمان‌گر شامل متخصص روانشناسی، متخصص طب فیزیکی و توانبخشی و یا متخصص فیزیوتراپی، متخصص دهان و دندان، متخصص تغذیه و … باشد.

فرایند طراحی و درمان به طور کلی شامل چه مراحلی است؟

پس از ویزیت شدن توسط پزشک متخصص رادیوتراپی-انکولوژی در صورت نیاز اقدامات تشخیصی اضافه و مشاوره درخواست می‌شود. پس از تکمیل این اقدامات، پزشک مراحل درمانی را مشخص و ضرورت نیاز به رادیوتراپی را تایید کرده و نوع آن را تعیین می‌کند.

برای انجام رادیوتراپی با دقت بالا، اولین قدم فرایند شبیه‌سازی (سیمولاسیون یا simulation) است که در آن، بیمار در همان موقعیت درمانی، تحت تصویربرداری (با سی‌تی اسکن) قرار می‌گیرد. برای اطمینان از یکسان بودن موقعیت بیمار حین شیبیه‌سازی و درمان، از وسایل بی‌حرکت کننده یا ثابت کننده و نیز علامت‌گذاری استفاده می‌شود.

در مرحله بعد تصاویر وارد کامپیوتر شده و تصاویر سه بعدی بازسازی می‌شود. پزشک متخصص، تومور و بافت سالم را روی تصاویر به طور دقیق مشخص کرده و فیزیسیست بالینی میدان‌های تابش اشعه را بر روی نرم افزار کامپیوتری سه بعدی طراحی می‌کند. سپس پزشک میزان دوز رسیده به تومور و بافت‌های سالم را بررسی می‌کند. سپس بیمار جهت شروع درمان فراخوانده می‌شود.

تکنولوژی‌های پیشرفته امروزه اجازه می‌دهند طراحی و انجام درمان با دقت بسیار بالا (در حد میلی‌متر) انجام پذیرد.

درمان رادیوتراپی مرسوم به صورت روزانه از شنبه تا چهارشنبه (پنج روز در هفته) است. تعداد جلسات رادیوتراپی بر حسب نوع و مرحله و مکان تومور و شرایط بیمار متفاوت است و ممکن است از ۵-۱ جلسه (در درمان‌های استریوتاکتیک) تا ۴۰-۳۵ جلسه باشد. هر جلسه درمانی در درمان‌های غیر استریوتاکتیک حدود ۱۵ دقیقه به طول می‌انجامد.

مرکز نگین آزادی با دارا بودن دستگاه سی‌تی اسکن مخصوص سیمولاسیون، علاوه بر ساده‌تر کردن انجام این فرایند برای بیمار، دقت طراحی و درمان را به مراتب افزایش می‌دهد.

بعد از پایان کل درمان چه کارهایی باید انجام دهم؟

در انتهای درمان باید توسط پزشک خود ویزیت شوید و در مورد نحوه پیگیری و مراجعات بعدی و سایر اقدامات لازم اطلاعات لازم را کسب کنید. ممکن است برای شما آزمایش خون یا تصویربرداری نوشته شده یا داروهایی برایتان تجویز شود. سعی کنید سوالات خود در مورد ادامه درمان یا پیگیری را روی کاغذی بنویسید و در ویزیت آخر از پزشک خود بپرسید.

سوالات متدوال در مورد رادیوتراپی

خلاصه مطلب

پیشرفت دانش و تجهیزات در راستای استفاده از پیشرفته ترین تکنیک های درمان سرطان است که با استفاده از آن ها بتوان درصد موفقیت درمان را افزایش داده و عوارض ناشی از آن را به حداقل برساند. برای نیل به این هدف، مرکز جامع سلامت نگین آزادی پیشرفته ترین تکنیک های رادیوتراپی را برای اولین بار در ایران مهیا کرده است و با برترین متخصصین این حوزه، آماده خدمات رسانی به بیماران سرطانی است.

Source: https://www.mayoclinic.org/tests-procedures/radiation-therapy/about/pac-20385162